آیه خمس

آیه خمس آیه 41 سوره انفال/8 است که به موضوع خمس می پردازد و موارد مصرف آن را مشخص می کند

متن و ترجمه آیه

وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى‌ وَ الْيَتامى‌ وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى‌ عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِير

و بدانيد هر چيزى را كه [از راه جهاد يا كسب يا هر طريق مشروعى‌] به عنوان غنيمت و فايده به دست آورديد [كم باشد يا زياد] يك پنجم آن براى خدا و خويشان پيامبر، و يتيمان و مسكينان و در راه ماندگان است، اگر به خدا و آنچه بر بنده‌اش روز جدا كننده حق از باطل، روز رويارويى دو گروه [مؤمن وكافر در جنگ بدر] نازل كرديم، ايمان آورده‌ايد [پس آن را به عنوان حقّى واجب به خدا و رسول و ديگر نامبردگان بپردازيد]؛ و خدا بر هركارى تواناست.

نزول آیه

جرجانی در کتاب آیات الاحکام می گوید:

بدان كه بعضى مفسران گفته‌اند كه اين آيت نازل شد در غزوه بدر و آن بروايتى از امام صادق عليه السّلام در روز نوزدهم ماه رمضان بود و بقول مشهورين اصحاب هفدهم ماه رمضان و بعضى مفسران گفته‌اند كه اين آيت نازل شد در غزوه بنى قينقاع و آن در پانزدهم شوال بعد از يك ماه و سه روز از غزوه بدر نوزده ماه از هجرت و بهر تقدير مراد از «يَوْمَ الْفُرْقانِ و يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ»در آيت مذكوره روز بدر است كه در او فرق ميان حق و باطل واقع شد و لشكر مسلمانان و كافران بهم رسيدند.

منظور از غنیمت در آیه

غنيمت به معناى سود و فائده است. و در عبارت در عبارت «ما غنمتم من شي‏ء» كه «ما» ى موصول به كار رفته‏ مفيد معناى عموم است و شامل هر چيزى مى‏شود كه انسان به دست مى‏آورد؛ خواه غنيمت جنگى باشد و خواه سود يا فايده تجارت و غير آن.

اما علماء اهل سنت گفته‌‏اند با توجه به اينكه آيه در مورد جنگ نازل شده مراد از غنائمی است که در جنگ از کفار گرفته شده یا به طور غلبه از آنها گرفته شود.

در مقابل علمای شیعه مراد از غنائم را هرگونه سود و نفع می دانند، چه در صحنه جنگ و يا بطور غلبه از اموال كفار بدست مسلمانان بیفتد و يا از طريق كسب و داد و ستد و يا از معدن استخراج شود، مانند نمك و سنگ قيمتى و نفت و آهن و يا از دريا بطريق غواصى مانند مرواريد و يا مرجان و يا گنجى كشف شود. مستند نظر علمای شیعه تفسير اهل بيت عليهم السلام از آیه است که بیان می دارند حکم آیه شامل تمام منافعى مى‏شود كه انسان در زندگى از كاركرد خود در طول سال مى‏برد و اگر بيش از مصارف سال خود و افراد تحت تكفلش باشد، به آن خمس تعلق مى‏گيرد.

به عنوان نمونه امام جواد عليه السّلام مى‌‏فرمايد: «پرداخت خمس غنايم و منافع در هر سال بر مسلمانان واجب است؛ خداوند مى‏فرمايد: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى‏» و غنايم و فوايد هر منفعتى را كه انسان به دست مى‏آورد و هر فايده‏اى كه به او مى‏رسد و هر جايزه‏اى كه داراى ارزش بالاست و كسى به ديگرى مى‏بخشد، همچنين ميراثى كه گمان آن را نمى‏برده را شامل مى‏شود» و سماعه از امام كاظم عليه السّلام درباره خمس پرسيد. حضرت فرمود: «خمس به هر فايده‏اى كه مردم به دست مى‏آورند، كم يا زياد، تعلق مى‏گيرد»

موارد مصرف خمس مطابق با آیه

مفسرین شیعه در خصوص مصارف خمس گفته اند:

خمس كه يك پنجم است مصرف آن موارد ششگانه است، سه مورد از آن با لام ملك آمده است: «للَّه، للرسول، لذى القربى» بقيه با «واو» به‏ لِذِي الْقُرْبى‏ عطف شده‌‏اند، اين حاكى از آن است كه آن سه محل در ذى القربى داخل مى‌‏باشند يعنى يتامى و مساكين و درماندگان بايد از سادات و قرابت رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله باشند چنان كه روايات اهل بيت عليهم السّلام روشن كرده است، لِذِي الْقُرْبى‏ چون مفرد است بايد يك فرد داشته باشد كه آن امام و جانشينى پيامبر و از خانواده او است، سه سهم از آن در زمان غيبت مال امام است كه به اذن فقيه جامع الشرائط مصرف مى‏شود و سه سهم ديگر به فقراء سادات مى‏‌رسد.

پانویس

منابع

• قرآن ترجمه انصاریان
• خراسانی، علی، دائرة‌المعارف قرآن كریم، جلد1، ص381.
• حسينى جرجانى سيد امير ابوالفتوح‌، آيات الأحكام‌، انتشارات نويد، تهران‌، 1404 ق‌
• قرشى بنابى، على‏‌اكبر، تفسير احسن الحديث‏، بنياد بعثت،، تهران‏، 1375 ش‏
• معرفت، محمدهادى‏، تفسير و مفسران‏، موسسه فرهنگى انتشاراتى التمهيد، قم‏، 1379ش‏
• حسينى همدانى، محمد، انوار درخشان در تفسير قرآن، تهران، 1404ق‏

منابع برای مطالعه بیشتر

• سایت راز ماندگاری، خمس.